Αγαπητοί μου συνάδελφοι, χρόνια μας πολλά, ευλογημένα και θεοφώτιστα. Καλή δύναμη και κουράγιο στο δύσκολο παιδαγωγικό και συμβουλευτικό μας έργο!
Τέτοια ημέρα των αγίων Τριών Ιεραρχών και της Οικουμένης κορυφαίων Διδασκάλων, επιτρέψτε μου στην αγάπη σας λίγες σκέψεις παιδαγωγικές, βασισμένες στην αγιοπατερική Παιδαγωγική και Συμβουλευτική, χωρίς όμως να τις εκλάβετε ως «μάθημα».
Μολονότι όλοι μας «γηράσκουμε αεί διδασκόμενοι», δε θα τολμούσα να κάνω τον «δάσκαλο» σε τόσο έμπειρους και καταξιωμένους εκπαιδευτικούς – παιδαγωγούς και μάλιστα σε εσάς, που τόσα χρόνια έχω δει «ιδίοις όμμασι» την παιδαγωγική ευαισθησία και αγάπη σας προς τα παιδιά – μαθητές μας.
Γύρω από αυτήν την αγάπη, τη σχέση εμπιστοσύνης δασκάλου και μαθητή που πρέπει να οικοδομήσουμε όλοι μας και την ανάγκη δημιουργίας μιας θετικής ατμόσφαιρας στην τάξη μας, που τόσες φορές ακούμε από εισηγητές σε διάφορα σεμινάρια που έχουμε παρακολουθήσει, χωρίς ποτέ να σκεφτούμε – από άγνοια βέβαια – ότι όλα τα της σύγχρονης (εγχώριας και διεθνούς) συμβουλευτικής είναι αντιγραμμένα αυτολεξεί από την Παιδαγωγική διδασκαλία των Τριών αγίων Ιεραρχών, που τιμήσαμε σήμερα, 30 Ιανουαρίου, θα επικεντρωθώ παρακάτω, «ψάχνοντας», όσο μπορώ σύντομα, μέσα στον θησαυρό – δυστυχώς τον αναξιοποίητο από την επίσημη Πολιτεία – των συγγραμμάτων τους και των διαχρονικών τους λόγων:
Καταρχήν, όλοι γνωρίζετε ότι οι Τρεις Ιεράρχες είχαν ιδιαίτερη εκτίμηση για το παιδαγωγικό λειτούργημα (όχι επάγγελμα). Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος επισημαίνει τα εξής : «Είναι πράγματι καταπληκτικό το να καθοδηγείς νέους ανθρώπους, είναι τέχνη τεχνών και επιστήμη επιστημών». Και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος συμπληρώνει : «Δεν υπάρχει άλλη καλλιτεχνική δημιουργία πιο μεγάλη από την αγωγή, γιατί με τι άλλο μπορεί να συγκριθεί η διάπλαση της ψυχής και της διάνοιας ενός νέου ανθρώπου» ;
Κατά τους Τρεις Ιεράρχες, λοιπόν, καλλιτέχνης και επιστήμονας ο εκπαιδευτικός, πέραν της ειδικής του παιδαγωγικής κατάρτισης και αποστολής έχει καθήκον να αναδειχθεί και σε σύμβουλο για τους μαθητές του.
Άλλωστε, θα μπορούσε να υπάρξει Αγωγή χωρίς συμβουλευτικό χαρακτήρα και χωρίς να καθοδηγεί το νέο άνθρωπο σε έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής και ως Έλληνες χριστιανοί στην εν Χριστώ πνευματική ζωή; Η ίδια η έννοια της Αγωγής(η λέξη αγωγή ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα άγω, που έχει μεταξύ άλλων τη σημασία του οδηγώ, καθοδηγώ, κατευθύνω κάποιον) σαφώς εμπεριέχει μέσα της τόσο την έννοια της καθοδήγησης όσο και τη σημασία της βελτίωσης της συμπεριφοράς, του τρόπου ζωής του εκπαιδευόμενου. Γι αυτό άλλωστε στα σχολεία δίνουμε και πρέπει να δίνουμε μεγάλη βαρύτητα στο ήθος και στη διαγωγή των μαθητών μας. Γι αυτό άλλωστε τα σχολικά μαθήματα δεν εξαντλούνται μόνο σε γνώσεις και πληροφορίες. Κυρίως έχουν ως αποστολή τους να αποτελέσουν την αρχή μιας συναρπαστικής συνάντησης των νέων ανθρώπων, της συνάντησης τους με το Νόημα της ζωής τους. (Αυτά τα ξεχάσαμε, δυστυχώς, συνάδελφοι). Και αυτό το νόημα και τις διαχρονικές αξίες της ζωής θα τις μεταδώσει δια του ζωντανού παραδείγματός του ο ίδιος ο εκπαιδευτικός. Εκπαιδευτικός και σύμβουλος λοιπόν είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, μας λένε οι Τρεις Ιεράρχες.
Πράγματι, οι σημερινοί μαθητές, όπως δείχνουν οι ψυχολογικές και οι κοινωνικές έρευνες, φαίνεται να έχουν ανάγκη από μια καθοδηγητική παρουσία των εκπαιδευτικών δίπλα τους, από μια παιδαγωγική συμβουλευτική, που θα δίνει όμως προσανατολισμούς ζωής. Όπως άλλωστε και από τους γονείς τους…! Οι νέοι εμφανίζονται να έχουν ανάγκη την οριοθέτηση από κάποιον δυναμικό ενήλικο, που θα είναι το υποκατάστατο των γονεϊκών τους προτύπων. Ο κάθε μαθητής προσδοκά ειδικά από τον εκπαιδευτικό-σύμβουλο παράδειγμα για να το ακολουθήσει και πρότυπο για να ταυτιστεί μαζί του. Γι αυτό και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος σωστό Παιδαγωγό θεωρεί εκείνον που γίνεται ζωντανό πρότυπο και παράδειγμα στους μαθητές του : «Σοφισθῆναι καὶ οὕτῳ σοφῖσαι, γενέσθω φῶς καὶ οὕτῳ φωτίσαι, ἁγιασθῆναι καὶ οὕτῳ ἁγιάσαι». (Δηλαδή: «Nα γίνεις σοφός, για να κάνεις και τους άλλους σοφούς, να γίνεις φως για να φωτίζεις, να αγιαστείς για να αγιάσεις…»). Και συμπληρώνει : «Ἢ μὴ δίδασκε ἢ δίδασκε δια τοῦ παραδείγματος. Ἴδιον τοῦ ὑποκριτοῦ καὶ οὐχὶ τοῦ παιδαγωγοῦ εἶναι το ἐν λόγοις φιλοσοφεῖν».
Σύμφωνα, λοιπόν, με τους Τρεις ιεράρχες, για να αποτελέσει ο δάσκαλος- ο καθηγητής- σύμβουλο για το παιδί και τον έφηβο θα πρέπει πρώτα να φροντίσει να δημιουργήσει μια θετική ατμόσφαιρα σύμπνοιας και συμπάθειας μέσα στην ομάδα της τάξης. Το θετικό κλίμα στο σχολείο δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια γνήσια σχέση με όλους τους μαθητές. Άλλωστε η σύμπνοια, η συμπάθεια, η ενσυναίσθηση, η ειλικρίνεια και η γνησιότητα στις σχέσεις με τους μαθητές μας, βασικές αρχές για τη συμβουλευτική παιδαγωγική, υπογραμμίζονται σε επιστολή του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, ενώ στο ίδιο μήκος κύματος ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος διακηρύσσει: «Τίποτα δεν βοηθάει περισσότερο τη διδασκαλία όσο η αμοιβαία αγάπη μεταξύ του εκπαιδευτικού και του μαθητή». («Ουδέν γαρ ούτω προς διδασκαλίαν επάγωγον, ως το φιλείν και φιλείσθαι»).
Συνεπώς, χρειάζεται, όπως μας λένε οι Τρεις Ιεράρχες, να αναπτύσσουμε προσωπική σχέση ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης με τους μαθητές μας για να μπορούμε να αγγίξουμε την καρδιά και το μυαλό τους.
Επιπλέον η στάση του εκπαιδευτικού συμβούλου οφείλει να είναι στάση υποδοχής για όλους τους μαθητές ζωηρούς και ήσυχους, άριστους και μέτριους. Η σπλαχνική ματιά του δασκάλου πρέπει να αγκαλιάζει όλη την τάξη και όλους τους μαθητές το ίδιο.
Ο πνευματικός σύμβουλος, κατά τον Μ. Βασίλειο, πρέπει να συμβουλεύει και να παιδαγωγεί με πραότητα. Η τραχύτητα και ο απότομος τρόπος, το έντονο και επιτακτικό ύφος πρέπει να αποφεύγονται, γιατί εξοργίζουν και εξαγριώνουν το συμβουλευόμενο φέρνοντας το αντίθετο αποτέλεσμα.
Όπως ο καλλιτέχνης αγιογράφος, ο παιδαγωγός σύμβουλος πρέπει να ανακαλύψει την εσωτερική ομορφιά που κρύβει μέσα του ο κάθε μαθητής και να την προβάλλει. Η αρχή της «φιλοκαλίας», δηλαδή η αναζήτηση και αξιοποίηση της εσωτερικής ομορφιάς και των ξεχωριστών προσόντων του κάθε μαθητή είναι ο σταθερός άξονας του παιδαγωγού, που ακολουθεί την παράδοση της ελληνικής παιδείας και της ορθοδοξίας. Σύμφωνα με αυτήν, ο παιδαγωγός οφείλει να αποκαλύψει την εσωτερική ομορφιά και τα ταλέντα, δηλαδή την εικόνα του Θεού που φέρει κάθε μαθητής του.
Ταυτόχρονα ο παιδαγωγός -ως σύμβουλος ζωής- πρέπει να ασκεί κριτική και να μάχεται με τα κακώς κείμενα της εποχής του: Οι πνευματικοί άνθρωποι οφείλουν όχι να κοιμίζουν αλλά να διεγείρουν συνειδήσεις. Μια τέτοια στάση βλέπουμε και στους Τρεις Ιεράρχες, που ασκούν στην εποχή τους έντονη κριτική κατά της οικονομικής εκμετάλλευσης και κατά της αυθαιρεσίας των αρχόντων. Ιδιαίτερα, η κριτική του Χρυσοστόμου κατά των άσπλαχνων πλουσίων δεν ήταν περιστασιακή, αλλά μόνιμη και συστηματική, αφού άλλωστε τραγική και διαρκής ήταν η κατάσταση των φτωχών.
Συνάδελφοι, σε μια εποχή που η παιδεία μας μεταρρυθμίζεται και ανασυντάσσεται αναζητώντας τον εκσυγχρονισμό και την ποιοτική της αναβάθμιση (έτσι τουλάχιστον εμφανίζεται το υπουργείο Παιδείας), επιβάλλεται όσο ποτέ άλλοτε η αναβάπτισή της στη σκέψη, το λόγο, αλλά και τα οράματα «των ενθέων και σοφών διδασκάλων».
Οι Τρεις Ιεράρχες, «της οικουμένης οι διδάσκαλοι» έρχονται ακριβώς στην επίκαιρη ώρα να επισημάνουν την ευθύνη, τη νοοτροπία, αλλά και τις αρχές που είναι ανάγκη να λαμβάνονται υπόψη κάθε που οι φορείς της Εκπαίδευσης συζητούν και προβληματίζονται πώς να καθορίσουν τη φυσιογνωμία, τις κατευθύνσεις, τις αξίες και τους στόχους της παρεχόμενης, μάλλον αποτυχημένης παιδείας, όσο ακόμη είναι καιρός…!
Σύμφωνα με τους Τρεις Ιεράρχες, η παιδεία είναι κατ’εξοχήν συναντησιακή σχέση αγάπης και κατ’επέκταση πράξη θάρρους, όπως συναντάται στη πραγματεία του παιδαγωγού Χρυσοστόμου. Αναφέρει ο άγιος : «Τῆς τέχνης ταύτης οὐκ ἔστι ἄλλη μείζων τί γὰρ ἴσον του ρυθμίσαι ψυχὴν καὶ διαπλάσαι νέου διανοίαν», επίσης «Οὐδὲν γὰρ ἴδιον πρὸς διδασκαλίαν ἐπαγωγὸν ὡς τὸ φιλεῖν καὶ φιλεῖσθαι». Η αγάπη, λοιπόν, για το Χρυσόστομο, όπως άλλωστε και για τους άλλους δύο Πατέρες, είναι το βασικό γνώρισμα του παιδαγωγού.
Συνάδελφοι, συνηθίζουμε να λέμε ότι όργανο της διδασκαλίας είναι η γλώσσα, αλλά στην πραγματικότητα, προπάντων στην εποχή μας, πρέπει να είναι η καρδιά του παιδαγωγού. Κι αυτήν (την καρδιά που αγαπάει και εμπνέει) ή την έχεις ή ΟΧΙ.
Στις όμορφες παιδαγωγικές μας συζητήσεις, εδώ και 14 συναπτά έτη, πολλές φορές αναφέρθηκα στον καθηγητή, τον «επιστήμονα», που κάνει άρτιο επιστημονικά μάθημα απευθυνόμενος επιτυχώς στο μυαλό των «αριστούχων» μαθητών, χωρίς όμως να αγγίζει τις ψυχές όλων των παιδιών, χωρίς να προσπαθεί στα πλαίσια του μαθήματός του να ανεβάσει –όσο είναι δυνατόν- τη χαμηλή αυτοπεποίθηση των «αδυνάτων» και να κάνει να νιώσουν χαρούμενα τα παιδιά, που στους καιρούς μας, μας θέλουν κοντά τους, εμπνευστές τους. Χωρίς να αγγίζει τα παιδιά που ζητούν όχι τα πολλά λόγια μας, αλλά το ζωντανό παράδειγμά μας και την ακέραιη προσωπικότητά μας.
Αρκεί άραγε να κάνει κάποιος δάσκαλος –καθηγητής μόνο «καλό και άρτιο επιστημονικά μάθημα», χωρίς να αγγίζει τις ψυχές όλων των μαθητών του ;
Οπωσδήποτε δεν αρκεί. Θα πρέπει να «πλησιάσουμε» όλα τα παιδιά, να τα κοιτάξουμε στα μάτια! Όχι μόνο τους αριστούχους μαθητές, αλλά και τους μέτριους, τους αδύναμους που θέλουν να γίνουν κι αυτοί «πρώτοι», αλλά έχουν «κενά», μαθησιακές δυσκολίες, οικογενειακά προβλήματα. Είναι όμως κι αυτά τα παιδιά μαθητές μας, που με ένα χτύπημα στον ώμο κι ένα ζεστό μπράβο, τους «σπρώχνουμε προς τα άνω». Αυτός είναι άλλωστε ο παιδαγωγικός μας στόχος και η ευθύνη μας: να ανεβάζουμε «ψηλά» όλους τους μαθητές και μέσω αυτών μελλοντικά και την κοινωνία μας, που τόσο τους χρειάζεται!
Άλλωστε, για τους Τρεις Ιεράρχες, από την αγωγή και την παιδεία των παιδιών και των νέων εξαρτάται η πρόοδος ή η οπισθοδρόμηση μιας κοινωνίας.
Συνάδελφοι, η 38ετής παιδαγωγική μου εμπειρία με δίδαξε ότι το παιδί (ο έφηβος) όταν διαπιστώσει ότι το αγαπάς ειλικρινά, είναι έτοιμο πριν ακόμη χτυπήσεις την πόρτα της ψυχής του να αποδεχτεί τον καρδιακό σου συμβουλευτικό λόγο σαν καθοριστικό μήνυμα και σύνθημα της ζωής του. Αυτή είναι η γοητεία – η ομορφιά- της «δουλειάς» που διαλέξαμε να κάνουμε στη ζωή μας, υποτίθεται συνειδητά.
Ας έχουμε υπόψη μας ότι: εάν εμείς οι μεγάλοι ενθουσιαζόμαστε όταν μας δείχνουν αγάπη και εμπιστοσύνη και μας λένε «μπράβο, τι ωραία το έκανες..!», πόσο μάλλον ο έφηβος μαθητής μας χαίρεται και «πετάει από χαρά», όταν νιώσει ότι τον αγαπάμε ειλικρινά και επιθυμούμε την πρόοδο και την ευτυχία του.
Συνάδελφοι, το έχουμε ξαναπεί, τα παιδιά ακόμη κι όταν είναι «αγριεμένα», μπορούν και βλέπουν πίσω από τον «τοίχο», γιατί κι αυτά με την Καρδιά βλέπουν! Έχουν καταπληκτικά λέιζερ και ξέρουν πότε νοιαζόμαστε για εκείνα και πότε για τον εαυτό μας, κι ανάλογα με αυτό που τους δίνουμε «ή αγιάζουν ή ξεπαγιάζουν»…!!
ΥΓ. : Πάντως, όποιος έχει να κάνει με παιδιά δεν μπορεί να είναι άκαμπτος και εγωπαθής…! Μαθαίνει, με τον καιρό, να χαμηλώνει τους τόνους και στα δύσκολα (μακάρι) να καταφεύγει και στο Θεό που όλα τα βλέπει, όλα τα ακούει κι όλα τα μπορεί. Ας σταματήσουμε οι εκπαιδευτικοί, να «στιγματίζουμε» τους «ζωηρούς» μαθητές! Η Αγάπη, βέβαια, στο χώρο των σχολείων και της παιδαγωγικής δεν παραγγέλνεται ούτε πωλείται πουθενά ούτε αποκτάται με σεμινάρια, δεν διατάσσεται, ούτε επιβάλλεται με τη βία, αλλά μόνο εμπνέεται από τον παιδαγωγό στο παιδί και ελέγχεται η γνησιότητά της από το ίδιο το παιδί με καταπληκτική μάλιστα ακρίβεια….!
ΧΡΟΝΙΑ ΜΑΣ ΠΟΛΛΑ! ΚΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΟ ΘΕΑΡΕΣΤΟ ΕΡΓΟ ΜΑΣ!
Με εκτίμηση, σεβασμό και συν-αδελφική αγάπη,
Αθανάσιος Παπαδόπουλος, θεολόγος, τέως γυμνασιάρχης