Σημείωση: Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μετάφραση άρθρου της Politico, μιας εξόχως συστημικής πηγής ενημέρωσης. Κι όμως! Αυτά που περιγράφονται είναι αρκετά για να βάλουν το μυαλό μας σε εγρήγορση ώστε να θέσουμε τα κατάλληλα ερωτήματα για τον παραλογισμό που βιώσαμε κατά την περίοδο του κορωνοϊού…
Ανάμεσα σε μυστικές συνεδριάσεις και μια αδύναμη τελική έκθεση, η σταυροφορία για διαφάνεια της επιτροπής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχει καταρρεύσει.
Από τον Carlo Martuscelli – 3 Ιουλίου 2023
Όλα στο ξεκίνημα έδειχναν πολλά υποσχόμενα.
Τον Μάρτιο του 2022, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δημιούργησε μια ειδική επιτροπή για τον COVID-19, τροφοδοτούμενη από την επιθυμία να αποκατασταθεί κάποια δημοκρατική λογοδοσία για αποφάσεις όπου οι ευρωπαίοι νομοθέτες ένιωσαν ότι είχαν παραγκωνιστεί.
Η ώρα φαινόταν κατάλληλη για μια πίεση προς την κατεύθυνση της διαφάνειας. Μόλις εβδομάδες νωρίτερα, ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής είχε επιπλήξει την Επιτροπή επειδή δεν έψαξε για μηνύματα κειμένου που φέρεται να ανταλλάχθηκαν μεταξύ της προέδρου της Επιτροπής Ursula von der Leyen και του διευθύνοντος συμβούλου της Pfizer, Albert Bourla, στην προπαρασκευαστική περίοδο, πριν την υπογραφή, της μεγαλύτερης σύμβασης εμβολίων στην ΕΕ.
Και ο διορισμός της ερευνήτριας του σκανδάλου του Κοινοβουλίου Dieselgate*, Βελγίδας ευρωβουλευτή Kathleen Van Brempt, ως επικεφαλής της ειδικής επιτροπής, έδειξε ότι ήταν αποφασισμένοι και σοβαροί.
Ωστόσο, 16 μήνες αργότερα, δεν γνωρίζουμε τίποτα περισσότερο για τα μυστηριώδη μηνύματα, ενώ τα όσα λίγα γνωρίζουμε σχετικά με τα συμβόλαια για τα εμβόλια προέρχονται από πληροφορίες που διέρρευσαν στα μέσα.
Τι συνέβη;
Ορκισμένοι σε μυστικότητα
Στις 30 Μαΐου του τρέχοντος έτους, λίγο περισσότερο από μια εβδομάδα πριν από την τελική της συνεδρίαση, μια επίλεκτη ομάδα ευρωβουλευτών στην επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον COVID-19 ορκίστηκε μυστικότητα και ενημερώθηκε ιδιωτικά για το αποτέλεσμα μιας νέας συμφωνίας εμβολίων που έκλεισε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τον αμερικανικό φαρμακευτικό κολοσσό Pfizer.
Στους παρευρισκόμενους δεν επιτρεπόταν να κρατούν σημειώσεις ή να φέρουν τα κινητά τους τηλέφωνα μέσα στην αίθουσα συνεδρίασης. Η ύπαρξη (της επίλεκτης ομάδας) κρατήθηκε μυστική ακόμη και από άλλους νομοθέτες στην επιτροπή COVI**. Ο βοηθός ενός ευρωβουλευτή που δεν προσκλήθηκε στη συνεδρίαση είπε ότι έμαθαν για τη σύσκεψη τυχαία, όταν έπεσαν πάνω σε έναν συνάδελφο που μίλησε γι’ αυτήν.
Μέσα στη συνάντηση, οι παρευρισκόμενοι ενημερώθηκαν από τον Pierre Delsaux, επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Αρχής Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Επειγόντων Περιστατικών Υγείας (Health Emergency and Response Authority – HERA), σύμφωνα με δύο άτομα που βρίσκονταν στην αίθουσα και που ζήτησαν (και τους ικανοποιήθηκε το αίτημα) να διατηρηθεί η ανωνυμία τους επειδή αποκάλυπταν εμπιστευτικές πληροφορίες.
Ο Delsaux παρείχε στους ευρωβουλευτές λεπτομέρειες σχετικά με τις αναθεωρήσεις της μεγάλης σύμβασης του 2021 που έκανε η ΕΕ για την αγορά εμβολίων Pfizer/BioNTech, η οποία σύμβαση ουσιαστικά παγίδευσε το συνασπισμό των ευρωπαϊκών χωρών σε αγορά 1,1 δισεκατομμυρίων δόσεων. Η HERA είχε πρωτεύοντα ρόλο στις διαπραγματεύσεις για μείωση του αριθμού των παραδοτέων εμβολίων από τον φαρμακευτικό κολοσσό των ΗΠΑ, μετά από αίτημα χωρών της ΕΕ οι οποίες δυσκολεύονταν με μια κατάσταση υπερπροσφοράς που δημιουργήθηκε από την αρχική συμφωνία.
Ήταν η δεύτερη από αυτές τις μυστικές συναντήσεις. Η πρώτη, για το ίδιο θέμα και επίσης με τον Delsaux της HERA, πραγματοποιήθηκε ενώ οι διαπραγματεύσεις ήταν ακόμη σε εξέλιξη, πριν οριστικοποιηθεί η συμφωνία στις 26 Μαΐου.
Το εμπιστευτικό και μυστικό ραντεβού σηματοδοτεί μια ειρωνική ανατροπή για μια επιτροπή που είχε κάνει τη διαφάνεια κάτι σαν την υπογραφή της.
Η προσωρινή (με χρονικό όριο δράσης) επιτροπή COVID, ονόματι COVI, ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2022 για να εξετάσει τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την απόκριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην πανδημία COVID-19 και να δώσει συστάσεις για το μέλλον.
Η διαφάνεια ήταν ένα ανοιχτό και τρέχον ζήτημα. Τον περασμένο χρόνο, οι ευρωβουλευτές στην επιτροπή πάλεψαν για να ρίξουν φως στις διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Pfizer, συγκεκριμένα στο σκοτάδι που επικρατούσε γύρω από τις προκαταρκτικές διαπραγματεύσεις της μεγαλύτερης συμφωνίας του ευρωπαϊκού μπλοκ, η οποία φέρεται να περιελάμβανε ανταλλαγή μηνυμάτων κειμένου μεταξύ της προέδρου της Επιτροπής Ursula von der Leyen και του Διευθύνοντος Συμβούλου της Pfizer Albert Bourla.
Ήταν η ίδια σύμβαση που τροποποιήθηκε τον Μάιο.
Η επιτροπή κάλεσε τόσο τον Bourla όσο και τη von der Leyen σε δημόσιες εμφανίσεις ενώπιον νομοθετών. Και στις δύο περιπτώσεις οι προσπάθειές τους εμποδίστηκαν. Ο Bourla αρνήθηκε δύο φορές (η επιτροπή δεν έχει τη νομική εξουσία να αναγκάσει έναν καλεσμένο να εμφανιστεί), ενώ η πρόσκληση της von der Leyen έγινε από τη Διάσκεψη των Προέδρων του Κοινοβουλίου, επιτρέποντάς της να μιλήσει (μόνο) κατ’ ιδίαν με τους ηγέτες του Κοινοβουλίου.
Η επιτροπή COVI ζήτησε επίσης πρόσβαση σε αρχικές εκδόσεις μη αναθεωρημένων συμβολαίων εμβολίων – μια απαίτηση στην οποία η Pfizer αντιστάθηκε χωρίς να την ικανοποιήσει.
Καθώς συνεχίζονταν οι εργασίες, η διαφάνεια των συμβολαίων αγοράς εμβολίων έγινε το επίμαχο σημείο στις διαπραγματεύσεις σχετικά με την έκθεση της επιτροπής για τα διδάγματα από την περίοδο της πανδημίας. Η ομάδα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (European People’s Party – EPP), από την οποία προέρχεται η von der Leyen, προσπάθησε να υποβαθμίσει το θέμα. Αλλά όλες οι άλλες ομάδες προσπάθησαν να συμπεριλάβουν γλώσσα σε έντονο ύφος.
Η ομάδα των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (Socialists and Democrats – S&D) εισήγαγε τροπολογίες που «καταγγέλλουν…[κατήγγειλαν] την έλλειψη διαφάνειας στις διαπραγματεύσεις». Ζήτησαν επίσης από την Επιτροπή τόσο τη δημοσίευση της πλήρους και μη αναθεωρημένης έκδοσης των συμβάσεων, όσο και τη διευκρίνιση των συνθηκών γύρω από τις οποίες εκτυλίχθηκαν οι διαπραγματεύσεις.
Μέσα στο σκοτάδι
Στο τέλος, όλα σιώπησαν. Η επίλεκτη ομάδα των ευρωβουλευτών που ενημερώθηκε για τους επικαιροποιημένους όρους της σύμβασης συμφώνησε να υπογράψει «υπεύθυνες δηλώσεις», στις οποίες υποσχέθηκαν να μην μοιραστούν πληροφορίες από τις συναντήσεις. Αυτά τα έντυπα δεν είναι διαθέσιμα στο κοινό, αλλά τρεις αξιωματούχοι του Κοινοβουλίου που γνωρίζουν τα της επιτροπής εξωτερικών (διεθνών) συναλλαγών και οι οποίοι ζήτησαν (και τους χορηγήθηκε) ανωνυμία για να μιλήσουν για εμπιστευτικές διαδικασίες, είπαν ότι είχαν υπογράψει παρόμοια έγγραφα στο παρελθόν.
Στις συνεδριάσεις της επιτροπής COVI, οι παρευρισκόμενοι – στους οποίους περιλαμβάνονταν ο πρόεδρος της επιτροπής Van Brempt, οι συντονιστές της επιτροπής από τα πολιτικά κόμματα του Ευρωκοινοβουλίου και βοηθοί των κομμάτων – δεν είχαν καν πρόσβαση στην ίδια την τροποποιημένη γραπτή σύμβαση. Αντί για αυτό, ενημερώθηκαν προφορικά για λεπτομέρειες, συμπεριλαμβανομένων κάποιων που δεν έχουν γνωστοποιηθεί στο κοινό, όπως εξήγησε ένας από τους προαναφερθέντες συμμετέχοντες στη συνάντηση που ζήτησαν ανωνυμία.
Αυτές περιελάμβαναν τις νέες ποσότητες εμβολίων στην τροποποιημένη σύμβαση – οι οποίες όπως ανέφερε ο συμμετέχων στη συνάντηση μειώθηκαν από 450 εκατομμύρια δόσεις εμβολίων που είχε συμφωνηθεί αρχικά να παραδοθούν φέτος, σε 260 εκατομμύρια δόσεις με χρόνους παράδοσης κατανεμημένους μέσα σε τέσσερα έτη. H POLITICO δεν μπόρεσε να επιβεβαιώσει αυτούς τους αριθμούς.
Η Van Brempt, η οποία είναι από το κόμμα των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (S&D), σε δηλώσεις που μετέδωσε το γραφείο της απαντώντας σε αίτημα της POLITICO για σχολιασμό, είπε ότι το γεγονός πως η HERA ήταν πρόθυμη να ενημερώσει τους ευρωβουλευτές για την κατάσταση των διαπραγματεύσεων ήταν θετικό. Πρόσθεσε, ωστόσο, ότι «αυτό δεν επιλύει το ευρύτερο ζήτημα έλλειψης διαφάνειας για το ευρύτερο κοινό σχετικά με τις συμβάσεις μεταξύ ΕΕ και εταιρειών παραγωγής εμβολίων».
Οι αναφορές στη διαφάνεια στην τελική έκθεση της επιτροπής έχουν αποδυναμωθεί, ίσως λόγω της ανάγκης να μην δοθούν περισσότερα επιχειρήματα και τροφή στα ακροδεξιά κόμματα που ήδη πίεζαν σκληρά για το θέμα των διαπραγματεύσεων για τα εμβόλια***.
Αντί για αυτό, η έκθεση που πέρασε από την ψηφοφορία της επιτροπής, «εκφράζει [απλά] τη λύπη της για την έλλειψη διαφάνειας» κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, αλλά λέει ότι είναι «εν μέρει δικαιολογημένη από τον σεβασμό του δικαιώματος για εμπιστευτικότητα».
Και, κάπως έτσι, πάει περίπατο όλος ο λόγος για δημοσίευση της πλήρους έκδοσης των μη αναθεωρημένων συμβάσεων.
Η έκθεση αναφέρει ότι στους ευρωβουλευτές θα πρέπει να δοθούν μη αναθεωρημένες εκδόσεις των συμβάσεων «χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση». Αλλά για το ευρύ κοινό, η έκκληση είναι να συμβεί αυτό «όταν είναι νομικά δυνατό».
Θα εναπόκειται τώρα στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να ψηφίσει για την έκθεση της επιτροπής COVI, πιθανότατα μέσα στον Ιούλιο, σηματοδοτώντας έτσι ένα μάλλον απογοητευτικό τέλος για την επιτροπή.
* Το σκάνδαλο αφορούσε την παραβίαση του Νόμου για Καθαρό Αέρα (Clean Air Act) των Ηνωμένων Πολιτειών από ορισμένα πετρελαιοκίνητα μοντέλα της Volkswagen στα οποία είχε εγκατασταθεί παράνομο λογισμικό
** H COVI είναι μια Ειδική Επιτροπή που συστάθηκε από το Ευρωκοινοβούλιο στις 10 Μαρτίου 2022 «για να εξετάσει πώς η απόκριση της ΕΕ στην πανδημία του κορωνοϊού και τα διδάγματα από την εν λόγω περίοδο μπορούν να συμβάλουν σε μελλοντική δράση». Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα, μεταξύ των σημείων που εστιάζονται οι εργασίες της επιτροπής είναι η υγεία, η δημοκρατία και τα θεμελιώδη δικαιώματα καθώς και το κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο της ανταπόκρισης της ΕΕ στην πανδημία. Περισσότερα εδώ.
*** ΣτΜ: είναι όμως αυτό αρκετό να δικαιολογήσει την αποδυνάμωση της προσπάθειας για διαφάνεια;